Nurettin Topçu, 7 Kasım 1909’da İstanbul Süleymaniye’de doğdu. Büyük Reşid Paşa Numune Mektebi’ni bitirdi (1922). Orta öğrenimine Vefa İdadisinde devam etti; birinci sınıfta iken babasını kaybetti. Lise tahsilini yaptığı İstanbul Erkek Lisesi’nde felsefeye meyletti ve 1928’de bu okuldan mezun oldu.
Avrupa’da öğrenim görmek amacıyla girdiği imtihanı kazanarak Fransa’ya gider. Ona eşlik eden diğer isimler Hamdi Akverdi, Vehbi Eralp, Ziya Somar, Enver Ziya Karal’dır. Önce Fransızca öğrenmek için Aix Lisesi’ne kaydedilir. Aksiyon (hareket) felsefesinin kurucusu Maurice Blondel’i bu sırada tanır. İki yıl sonra Strasburg Üniversitesi’ne geçerek felsefe öğrenimi görmeye başlar, ahlâk kurlarını tamamlayıp sanat tarihi lisansı yapar. Kendisinden önce Paris’e gelen Ali Fuat Başgil, Remzi Oğuz Arık, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Cevdet Perin, Bedrettin Tuncel, Samet Ağaoğlu, Ömer Lutfi Barkan ve Besim Darkot’la tanışıklığı bu döneme tekabül eder. Bu isimlerden Remzi Oğuz ve Ziyaeddin Fahri ile Türkiye’ye döndükten sonra da yakın münasebetleri ve dostlukları olacaktır.
Bu arada Louis Massignon, Hıristiyanlığa geçip papaz olan Girit asıllı Türk Paul Molla, o yıllarda Paris’te bulunan A. Adnan Adıvar ve eşi Halide Edip’le tanır. Adıvar’dan sonra Massignon’a Türkçe dersleri veren kişi kendisi olur. M. Blondel üzerinden başlayan mistik ilgileri Massignon etkisiyle İslâm tasavvufuna, özellikle vahdet-i vücûd felsefesine doğru gelişir.
Strasburg’da ahlâk felsefesiyle ilgili hazırladığı ve Sorbonne’da savunduğu “Conformisme et révolte” başlıklı tezi üstün bir başarı kazanır (2 Temmuz 1934). Avrupa’ya tahsile giden Türkler arasında ahlâk üzerinde çalışan ilk öğrenci ve Sorbonne’da felsefe doktorası veren ilk Türk, Nurettin Topçu’dur. Tezini bitirdikten sonra Fransa’da kalması yönündeki teklifleri kabul etmeyip 1934 yazında Türkiye’ye döner ve Galatasaray Lisesi’nde felsefe öğretmeni olarak göreve başlar (29 Eylül 1934); felsefenin yanısıra sosyoloji dersi de okutmuştur. Çocukluk arkadaşı Sırrı Tüzeer vasıtasıyla Nakşî Hasib Efendi (Yardımcı) ve Abdülaziz Efendi (Bekkine) ile tanışan Topçu hayatı boyunca etkileneceği Abdülaziz Efendi’ye intisap eder bu dönemde. Bu arada baba dostu Hüseyin Avni Ulaş’ın kızı Fethiye Hanım’la iki yıl sürecek bir evlilik yapar. Lise müdürünün bazı öğrencilere geçer not vermesi isteğini geri çevirdiği için düğün günü İzmir Lisesi felsefe öğretmenliğine tayin emri gelmiştir. 6 Mayıs 1936-31 Ekim 1937 tarihleri arasında askerliğini yapmıştır.
İzmir’de bulunduğu yıllarda Hareket dergisini yayımlamaya başlar (Şubat 1939). Derginin 4. sayısında yayımlanan ve Cumhuriyet’i kuran kadroyu eleştirdiği ileri sürülen “Çalgıcılar” yazısından dolayı İstanbul Vefa Lisesi felsefe öğretmenliğine nakledilir (29 Eylül 1939). Burada dört yıl çalıştıktan sonra Denizli İsmet İnönü Lisesi’ne tayin edilir (20 Ekim 1943). 4 Ekim 1944’te İstanbul Erkek Lisesi’ne nakliyle birlikte on yıllık sürgün hayatı sona ermiştir. Arada Vefa ve Haydarpaşa liselerindeki öğretmenlikleri dışında emekliliğine kadar on sekiz yıl burada çalışır. Bu arada Bergson’la ilgili teziyle felsefe doçenti unvanını aldıysa da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi kurullarınca kadroya tayin edilmemiştir. Bir süreliğine Hilmi Ziya Ülken’in kürsüsünde ahlâk dersleri vermiştir. Ayrıca Robert College’da tarih (1946-1961), İstanbul İmam-Hatip Okulu’nda psikoloji, felsefe, din psikolojisi ve dinler tarihi (1955-1960) öğretmenliği yapmıştır.
1960 ihtilâlinden sonra bu ek görevlerine de son verilir. Fikrî ve siyasî faaliyetlerini Türk Kültür Ocağı ve Milliyetçiler Derneği’nde sürdüren Topçu Millî Türk Talebe Birliği, Aydınlar Ocağı ve Türkiye Millî Kültür Vakfı’nın bazı faaliyetlerine katılmış, seminer ve konferanslar vermiştir. 20 Kasım 1974’te yaş haddinden emekli olur. Kısa süren bir hastalıktan sonra 10 Temmuz 1975’te vefat eden Topçu’nun naaşı ertesi gün Fâtih Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Topkapı Kozlu Kabristanı’na defnedilmiştir.
Eserleri: İsyan Ahlâkı; Ahlâk Nizamı; Ahlâk; Amerikan Mektupları-Düşünen Adam Aranızda; Bergson; Büyük Fetih; Felsefe; İradenin Davası-Devlet ve Demokrasi; İslâm ve İnsan-Mevlana ve Tasavvuf; Kültür ve Medeniyet; Mantık; Mehmet Âkif; Millet Mistikleri; Psikoloji; Reha (roman); Sosyoloji; Taşralı (hikâyeler); Türkiye’nin Maarif Davası; Var Olmak; Varoluş Felsefesi-Hareket Felsefesi; Yarınki Türkiye.
